دیوان امیرخسرو دهلوی – کتاب الکترونیکی

دیوان کامل امیرخسرو دهلوی

سعید نفیسی

با همّت و کوشش م. درویش

سازمان انتشارات جاویدان

چاپ: چاپخانه سعدی

ناشر: سازمان انتشارات جاویدان

چاپ دوم: اسفندماه ۱۳۶۱

از دیباچه گردآورنده:

امیرخسرو دهلوی که دیوان اشعارش برای اولین بار در ایران به چاپ می‌رسد، از شعرای بزرگ فارسی‌زبانِ هند بوده و بحق او را «سعدیِ هندوستان» لقب داده‌اند.

علاوه بر نسخِ چاپی، نسخه‌ی خطیِ بسیار گران‌بهایی که در حدود سال ۹۶۳ هجری به خطّ زیبای نستعلیق کاتبی به نام «یوسف بن یعقوب بیاضی» نوشته‌شده بود به دست آمد.

این نسخه‌ی نفیس که دو صفحه‌ی اول و آخر آن عکس‌برداری شده و ضمیمه‌ی کتابِ حاضر به چاپ رسیده، طبقِ نظریه‌ی اساتیدِ فن، از بهترین و قدیمی‌ترین نسخه‌های دیوان امیرخسرو دهلوی است و با وجودی که نسخه‌های دیگر نیز موجود بود، هیچ‌کدام موردِ اطمینان قرار نگرفت؛ چه نسخه‌ی مزبور از هر جهت کامل و بی‌نقص می‌نمود و انتخاب و آماده کردنِ آن برای چاپ، جایِ هیچ‌گونه شک و شبهه‌ئی را باقی نمی‌گذاشت.

بنا بر این با صلاح‌دید و مشورتِ استادان و صاحب‌نظران، قرار بر این شد که چاپِ کتاب، بدونِ کم و کاست، از رویِ متنِ کاملِ نسخه‌یِ مزبور انجام شود و هر کجا به اشکال و ایرادی برخورد نمود، از روی نسخه‌های دیگر تصحیح گردد.

شاعر دیوانِ اشعارش را به پنج قسمت تقسیم کرده:

• تحفه‌الاصغر
• وسط الحیوه
• غرّه‌الکمال
• بقیه نقیه
• نهایه‌الکمال

متاسفانه از اشعارِ «نهایهالکمال» در هیچ نسخه‌ئی نشانه‌ئی به دست نیامد.

آذرماه ۱۳۴۳، م. درویش

از یادداشت سعید نفیسی:

امیرخسرو دهلوی

بررسی‌های دقیقی که اخیراً در باره‌ی تمدّن آریاییان هندی و آریاییان ایرانی شده‌است، به اینجا رسیده که در آغازِ هزاره‌ی پنجمِ پیش از میلادِ مسیح، در هفت هزار سال پیش، پایه‌ی تمدّنِ خود را گذاشته‌اند و از یک نژاد بوده‌اند. پیش از آن در سرزمینِ پامیر می‌زیسته‌اند و در نتیجه‌ی انقلابی که در سطحِ زمین روی داده و تغییری که در آب و هوا پیش آمده‌است، ناچار از سرزمینِ اصلیِ خود که دیگر زیستن در آنجا دشوار بوده‌است، به دامنه‌های جنوبی و غربیِ پامیر در آسیای مرکزی فرود آمده‌اند و پس از آن که قرن‌ها با یکدیگر می‌زیسته‌اند، همین که بر شماره‌یِ ایشان افزوده‌شده‌است، به نواحیِ معتدلِ جنوب فرود آمده‌اند و تدریجاً هند و ایران را به خود اختصاص داده، از یک سو به کرانه‌ی اقیانوسِ هند و از سویِ دیگر به کرانه‌ی خلیج فارس رسیده‌اند.

از آغاز قرن ششم، مردم هندوستان چنان به زبان فارسی خو گرفته‌اند که در هر دوره، چند نویسنده و شاعر بزرگ در هندوستان زیسته و آثاری پدید آورده‌اند.

خسرو معاصر پنج تن از پادشاهان دهلی بوده که نخستین ایشان معزالدین کیقباد و آخرینشان را سلطان محمد بن تُغلُق باید دانست.

خسرو دهلوی که در ادبیات به نام امیرخسرو معروف است، پسر امیر سیف‌الدین دهلوی از ترکان ساکن دهلی بود. لاچین پدر سیف‌الدین از ترکان ختا بود و در استیلای مغول به هند گریخته و در دهلی ساکن شده بود.

خسرو در ۶۵۱ در دهلی ولادت یافت. پدرش در دربار شمس‌الدین التتمش پادشاه معروف ترقی کرده و به امیر سیف‌الدین محمود شمسی معروف شده بود و در ۶۵۸ درگذشت و خالِ خسرو تربیتِ او را به عهده گرفت و از آغاز جوانی جزو کارگزاران پادشاهان دهلی شد و از ترویج پنج تن از ایشان برخوردار شده است.

خسرو از استادان مسلم سبک ناتورالیسم در شعر فارسی است و نزدیک صد هزار شعر از او باقی مانده‌است و به زبان هندی نیز شعر گفته و از نخستین کسانی است که بدین زبان شعر سورده‌اند. در موسیقی نیز دست داشته و از موسیقی‌دانانِ زبردستِ زمانِ خود به‌شمار رفته‌است.

تهران، شانزده مهرماه ۱۳۴۳، سعید نفیسی

فهرست کتاب:

غزلیات: از صفحه ۳ تا صفحه ۵۷۱

قصائد: از صفحه ۵۷۵ تا صفحه ۶۰۳

قطعات: از صفحه ۶۰۷ تا صفحه ۶۱۱

رباعیات: از صفحه ۶۱۵ تا صفحه ۶۲۵