دوش از مسجد سویِ می‌خانه آمد پیر ِ ما
چیست یاران ِ طریقت بعد از این تدبیر ِ ما؟

در خرابات ِ مغان ما نیز هم منزل شویم
ک‌این چنین رفته‌ست در عهد ِ ازل تقدیر ِ ما

ما مریدان روی سو یِ قبله چون آریم چون
روی سو یِ خانه‌یِ خَمّار دارد پیر ِ ما

با دل ِ سنگین‌ات آیا هیچ درگیرد شبی
آه ِ آتش‌بار و سوز ِ ناله‌یِ شب‌گیر ِ ما؟

عقل اگر داند که دل در بند ِ زلف‌اش چون خوش است
عاقلان دیوانه گردند از پِیِ زنجیر ِ ما

باد بر زلف ِ تو آمد شد جهان بر من سیاه
نیست از سودای زُلف‌ات بیش از این توفیر ِ ما

مرغ ِ دل را صید ِ جمعیّت به دام افتاده بود
زلف بُگشادی زِ شَست ِ ما بِشُد نخجیر ِ ما

رو یِ خوب‌ات آیتی از لطف بر ما کشف کرد
زان سبب جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ِ ما

تیر ِ آه ِ ما زِ گردون بگذرد حافظ خموش
رحم کن بر جان ِ خود پرهیز کن از تیر ِ ما

بیت دوم:
در خرابات ِ طریقت ما بهم منزل شویم. در بیت دوم تصحیح ذوقی یکی از ادیبان افغانستان چنین است: در خرابات ِ مغان با پیر هم منزل شویم، اما این صورت در هیچ نسخه ای نیامده است.

بیت سوم:
سوی قبله

بیت چهارم:
آه آتش سوز ِ ما و ناله ی شبگیر ِ ما | آه ِ آتشناک و سوز ِ سینه ی شبگیر ِ ما

بیت پنجم:
در بند زلفت

بیت ششم:
سودای دامش بیش

بیت هفتم:
بگشادی ز دست ما

بیت هشتم:
زان زمان جز

بیت نهم:
بگذرد یار عزیز | بگذرد جان عزیز

دوش از مسجد سویِ می‌خانه آمد پیر ِ ما –
چیست، یاران ِ طریقت، بعد از این تدبیر ِ ما؟

ما مریدان رو به سو یِ قبله چون آریم؟ چون
رویْ سو یِ خانه‌یِ خَمّار دارد پیر ِ ما.

در خرابات ِ مُغان با پیر هم‌منزل شویم
ک‌این‌چنین رفته‌ست در روز ِ اَزَل تقدیر ِ ما.

#

رو یِ خوب‌ات آیتی از لطف بر ما کشف کرد
زین سبب جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ِ ما.

عقل اگر داند که دل در بند ِ زلف‌ات چون خوش است
عاقلان دیوانه گردند از پِی ِ زنجیر ِ ما!

مرغ ِ دل را صید ِ جمعیّت به دست افتاده بود
زلف بُگشادی و باز از دست شد نخجیر ِ ما.

باد بر زلف ِ تو آمد شد جهان بر ما سیاه –
نیست از سودا یِ زُلف‌ات بیش از این توفیر ِ ما.

با دل ِ سنگین‌ات آیا هیچ دَرگیرد شبی
آه ِ آتش‌بار و سوز ِ ناله‌یِ شب‌گیر ِ ما؟

تیر ِ آه ِ ما زِ گردون بگذرد حافظ، خموش!
رحم کن بر جان ِ خود، پرهیز کن از تیر ِ ما!

دوش از مسجد سویِ می‌خانه آمد پیر ِ ما
چیست یاران ِ طریقت بعد از این تدبیر ِ ما

ما مریدان روی سو یِ قبله چون آریم چون
روی سو یِ خانه‌یِ خَمّار دارد پیر ِ ما

در خرابات ِ مغان ما نیز هم منزل کنیم
کاین چنین رفته‌ست در عهد ِ ازل تقدیر ِ ما

عقل اگر داند که دل در بند ِ زلفش چون خوش است
عاقلان دیوانه گردند از پیِ زنجیر ِ ما

رو یِ خوب‌ات آیتی از لطف بر ما کشف کرد
زان سبب جز لطف و خوبی نیست در تفسیر ِ ما

با دل ِ سنگینت آیا هیچ درگیرد شبی
آه ِ آتشناک و سوز ِ ناله‌یِ شبگیر ِ ما

باد بر زلف ِ تو آمد شد جهان بر من سیاه
نیست از سودای زُلفت بیش از این توفیر ِ ما

مرغ ِ دل را صید ِ جمعیّت به دام افتاده بود
زلف بگشادیّ و باز از دست شد نخجیر ِ ما

تیر ِ آه ِ ما زِ گردون بگذرد حافظ خموش
رحم کن بر جان ِ خود پرهیز کن از تیر ِ ما

نسخه‌ی شاملو:

۲بیت بیشتر دارد:

– مرغ ِ دل را صید ِ جمعیت به دست افتاده بود

زلف بگشادی و باز از دست شد نخجیر ما

 

– باد بر زلف تو آمد شد جهان بر ما سیاه

نیست از سودای زلفت بیش از این توفیر ما

 

بیت ۲: ما مریدان رو به سوی کعبه چون آریم؟…

بیت ۳: در خرابات مغان با پیر هم‌منزل شویم

بیت ۵: زان زمان جز ..

بیت ۴: دل در بند زلفت

بیت ۶: آه ِ آتشبار و سوز ناله‌ی شبگیر ما

 

حافظ به سعی سایه:

۲بیت بیشتر دارد:

– مرغ ِ دل را صید ِ جمعیت به دست افتاده بود

زلف بگشادی و باز از دست شد نخجیر ما

 

– باد بر زلف تو آمد شد جهان بر ما سیاه

نیست از سودای زلفت بیش از این توفیر ما

 

بیت ۲: روی سوی کعبه

بیت ۳: در خرابات مغان ما نیز هم منزل کنیم

 

نسخه‌ی انجوی:

یک بیت بیشتر دارد:

– مرغ ِ دل را صید ِ جمعیت به دست افتاده بود

زلف بگشادی و باز از دست شد نخجیر ما

 

بیت ۲: روی سوی کعبه

بیت ۶: آه آتشبار

 

نسخه‌ی انجوی به کوشش مهدی پرهام

۲بیت بیشتر دارد:

 

– مرغ ِ دل را صید ِ جمعیت به دست افتاده بود

زلف بگشادی و باز از دست شد نخجیر ما

 

– باد بر زلف تو آمد شد جهان بر ما سیاه

نیست از سودای زلفت بیش از این توفیر ما

بیت ۲: روی سوی کعبه

بیت ۳: در خرابات مغان ما نیز هم منزل شویم

 

 

▪️ مصرع (همچنین رفته‌ست در عهد ازل تقدیر ما) تضمینی از غزل خواجوی کرمانی است

مرغ ِ دل را صید ِ جمعیت به دست افتاده بود
زلف بگشادی و باز از دست شد نخجیر ما

مرغ ِ دل: اضافه تشبیهی
صید ِ جمعیت: اضافه تشبیهی

مرغ: پرنده. اینجا پرنده ئی که پرنده های کوچک تر را شکار می کند.
جمعیت: خاطرجمعی، آرامش

دل، مثل ِ پرنده ی شکاری ئی که صیدی به دستش می افتد، آرامش خاطر و جمعیت را صید کرده بود. تا این که تو زلفت را بگشادی و باز هم این شکار ِ ما (آرامش – جمعیت) از دست ِ ما رفت.

باز، مرغ، صید، نخچیر، دام تناسب

زلف و دام تشبیه است

باز کردن زلف اینجا باز کردن دام که باعث می شود صید از داخل دام بپرد را به ذهن می آورد

و این که: دل ِ من، درون ِ زلف ِ مجموع ِ تو مانده ، به آرامش رسیده بود (جمعیت را صید کرده بود). زلف را بگشادی و دل ِ من این صیدش را از دست داد. من دلم را از دست دادم.

 

باد بر زلف تو آمد شد جهان بر ما سیاه
نیست از سودای زلفت بیش از این توفیر ما

باد بر زلف ِ یار وزیده و زلف یار آشفته شده و چشم ما بجز سیاهی زلف ِ تو چیزی نمی بیند و جهان بر ما سیاه شده (کنایه از بیچاره شدن هم هست)

سودا و توفیر تناسب: در سودا (تجارت) توفیر (سود ِ معامله، مابه التفاوت ِ قیمت ِ خرید و فروش ِ کالا که سود ِ سوداگر (بازرگان) است.)

از سودای زلفت (خیال ِ زلفت)، بیش از این چیزی حاصل ما نشده. که تو زلف بر باد بدهی و روزگار ما را سیاه کنی