رونق: رواج، گرمی بازار
شباب: جوانی
بستان: باغ و بوستان
خوش الحان: خوش آواز

دگربار بوستان رونق ایام جوانی دارد، مژده‌ی گل ( شکوفایی غنچه‌ی گل ) به بلبل خوش‌آواز می‌رسد.

ریحان: هر گیاه سبز و خوشبو
خدمت: بندگی، ارادت

ای صبا! اگر ( در بوستان وزیدی ) و به جوانان چمن ( سرو و گل و ریحان ) رسیدی به آنها پیام بندگی و ارادت من را برسان.

مغبچه: بچه‌ی مغ، پسر بچه‌ای که در میخانه خدمت می‌کرد
مغ: زرتشتی
جلوه کردن: ناز و کرشمه و دلبری کردن
خاکروب: جارو

اگر مغبچه‌ی باده‌فروش چنین جلوه‌گری کند من مژه‌هایم را چون جارویی کنم برای جارو زدن در ِ میخانه.

اظهار بندگی و خاکساری نسبت به مغبچه

عنبر: ماده‌ای خوشبو که از معده‌ی نهنگ عنبر خارج کنند.
سارا: خالص و بی‌غش
سارا نام محلی است در ساحل بحر عمان و گویند در آنجا عنبری به غایت بی‌نظیر وجود دارد.
چوگان: بازی چوگان، چوبی که سر ِ خمیده ای دارد و با آن بازی چوگان را انجام می دهند. عربی شده ی آن، «صولجان» است.

مَه: صورت تابناک معشوق به ماه تشبیه شده
بر مه چوگان کشیدن:
۱- زلف هلالی معشوق به چوگانی ( که کج است ) تشبیه شده که روی بخشی از صورت او را پوشانده
۲- در بازی چوگان گوی را زدن تا به ماه برسد

عنبر سارا: استعاره از زلف یار، زلف به خاطر خوشبو و سیاه بودن به عنبرخالص تشبیه شده

سرگردان:
۱- واله و حیران
۲- سر را گرداندن به این سو و آن سو

عاشق درمقابل چهره‌ی تابناک معشوق ( که بخشی از آن قابل مشاهده است ) سرگردان است. مانند گویی که در بازی چوگان به این سو و آن سو پرتاب می‌شود و در بازی سرگردان است عاشق هم در مقابل معشوق واله و سرگردان است.

جایگاه دل عاشق در حلقه‌های زلف یار است و معشوق با تکان دادن سر، زلف خود را که چون چوب سرکج ِ چوگان است به حرکت درمی‌آورد و عاشق را مضطرب می‌کند.

ماه باعث پریشان‌حالی آدم‌های دیوانه (سرگشته) هم می‌شود.

ترتیب اجزاء جمله:
ای کسی که از عنبر سارا بر ماه چوگان کشی! من ِ سرگردان را مضطرب حال مگردان.

ای معشوقی که زلف مشکین و تابدار خود را مانند چوب چوگان بر صورتت افکنده‌ای ( که انگار در بازی چوگان گوی را به سمت ماه پرت کرده‌ای! )
من که در مقابل تو و برای دیدن چهره‌ی تابانت سرگردان هستم با حرکت زلفت به این سو و آن سو حال من را پریشان نکن!

دُردکشان: دردنوشان، رندانی که به علت تهیدستی دُرد و ته‌نشین شراب را که ارزان است می‌نوشند.
خرابات: میکده

چیزی را در سر ِ کاری کردن:
سرمایه ای را صرف ِ کاری کردن. مایه ای را که دارند در وجه ِ کاری سرمایه کنند و خرج کنند.

می ترسم این قومی که بر دُرد کشان می خندند، در نهایت ایمانشان را در سر ِ کار ِ خرابات بگذارند (از دست بدهند).

یعنی تمام ایمانشان را به پای خرابات بریزند و تمام سرمایه شان (ایمان شان) از دستشان برود.

از این دست طعنه ها به کسانی که دُرد کشان را استهزاء می کند در شعر حافظ هست. به طوری که می گوید که می ترسم شما هم اگر بچشید و گر همچو من افتاده ی این دام شوی، ای بس که خراب باده و جام شوی:

صوفی سرخوش از این دست که کج کرد کلاه
به دو جام دگر آشفته شود دستارش

چیزی به آبی نخریدن: ناچیز و بی‌ارزش دانستن آن چیز

تلمیح به داستان نوح ( مرد خدا ) و کشتی ای که ساخت و یارانش را از توفان نجات داد

خاک ، آب تناسب

یار ِ مردان ِ خدا باش. زیرا که اگر یار ِ مردان ِ خدا باشی از گزند ِ توفان و حوادث در امان خواهی بود. به طور مثال، کسانی که یار مردان خدا (نوح) شدند، توانستند به کشتی نوح پناه ببرند و از نوفان خلاصی یابند. و توفان به چشمشان از قطره آبی کمتر شد.

سیه کاسه:

1. کنایه از آدم ِ بخیل
2. استعاره از گردون و آسمان و چرخ فلک

چرخ ِ سیاه‌کاسه، خوان ساخت شبروان را:
نان ِ سپید او مَه، نان‌ریزه‌هاش اختر
خاقانی

آسمان ِ شب را به کاسه وارونه سیاهی بر فراز ِ سر تشبیه کرده که ماه، نان ِ سفیدی در داخل ِ کاسه است و ستاره ها، خرده نان های آن اند. مثل ترید ِ نان داخل ِ کاسه ی سیاه

دَر: بیرون
به در: به بیرون
در شدن: بیرون رفتن
نان طلبیدن: انتظار لطف و احسان داشتن

می گوید این گردون، مثل ِ سیاه کاسه ای است که نه تنها نان به تو نخواهد داد، بلکه در آخر تو را خواهد کشت! فرار کن!

(سرانجام همه‌ی ما مرگ است)

خوابگه ِ آخر: قبر
افلاک: آسمان
ایوان: کاخ

همه قرار است سر ِ آخر در مشتی خاک بخوابند
بگو چه نیازی است که بلندی کاخ خودت را به افلاک بکشی!

ازین رباط دو در چون ضرورتست رحیل
رواق و طاق معیشت چه سربلند و چه پست

مسند: تکیه‌گاه

ماه کنعانی:

1. تلمیح به داستان حضرت یوسف که از زندان رهایی یافت و عزیز مصر شد
2. ماه کنعانی: زیباروی اهل کنعان

معشوق که در زیبایی به ماه تشبیه شده

مَسند: تکیه گاه ِ تخت ِ پادشاهی و مجازاَ (مجاز به علاقه جزء به کل) به معنای سلطنت و فرمانروایی به کار رفته.

 ای ماه ِ کنعانی ِ من! مثل ِ یوسف، مسند ِ مصر از آن ِ تو شد. دیگر وقت ِ آن رسیده که زندان را بدرود کنی.

تزویر: فریب

رندی در این بیت در معنای منفی به کار رفته است‌

هر کاری می کنی بکن ولی مثل بقیه که قرآن را تبدیل به دامی کرده اند که مردم را فریب دهند و تزویر کنند، تو این کار را نکن