ترانه‌های خیام | ذرات ِ گردنده
از تن چو برَفت جان ِ پاک ِ من و تو
خشتی دو نهند بر مَغاک ِ من و تو
و آنگه زِ برایِ خشت ِ گور ِ دگران
در کالبدی کشند خاک ِ من و تو
هر ذرّه که بر رو یِ زمینی بوده‌ست،
خورشید‌رُخی، زُهره‌جبینی بوده‌ست،
گَرد از رخ ِ آستین به آزرم فشان
ک‌آن هم رخ ِ خوب نازنینی بوده‌ست
- منسوب به خیام
ای پیر ِ خردمند! پِگَه‌تر برخیز
و آن کودکِ خاک‌بیز را بنگر تیز
پند ش ده و گو که: نرم‌نرمک می‌بیز
مغز ِ سر ِ کی‌قباد و چشم ِ پرویز
بنگر! زِ صبا دامن ِ گُل چاک شده
بلبل ز ِ جمال ِ گُل طرب‌ناک شده
در سایه‌یِ گل نشین که بسیار این گل
از خاک برآمده‌ست و در خاک شده
ابر آمد و زار بر سر ِ سبزه گریست
بی باده‌یِ گُل‌رنگ نمی‌شاید زیست
این سبزه که امروز تماشاگه ِ ما ست
تا سبزه‌یِ خاک ِ ما تماشاگه ِ کیست!
چون ابر به نوروز رخ ِ لاله بِشُست،
بر خیز و به جام ِ باده کن عزم درست
ک‌این سبزه که امروز تماشاگه ِ توست،
فردا همه از خاک ِ تو برخواهد رُسْت
هر سبزه که بر کنار ِ جویی رُسته‌ست
گویی ز ِ لب ِ فرشته‌خویی رُسته‌ست
پا بر سر ِ هر سبزه به خواری ننهی
ک‌آن سبزه ز ِ خاک ِ لاله‌رویی رُسته‌ست
می خور که فلک بهر ِ هلاک ِ من و تو
قصدی دارد به جان ِ پاک ِ من و تو
در سبزه نشین و می ِ روشن می‌خور
ک‌این سبزه بسی دَمَد ز ِ خاک ِ من و تو
دیدم به سر ِ عمارتی مردی فرد
ک‌او گِل به لگد می‌زد و خوارش می‌کرد
و آن گِل به زبان ِ حال با او می‌گفت:
ساکن! که چو من بسی لَگَد خواهی‌خورد
بردار پیاله و سبو ای دل‌جو
بَرگَرد به گِرد ِ سبزه‌زار و لب ِ جو
ک‌این چرخ بسی قَدّ ِ بُتان ِ مَه‌رو
صد بار پیاله کرد و صد بار سَبو
بر سنگ زدم دوش سبویِ کاشی
سرمست بُدم چو کردم این اوباشی
با من به زبان ِ حال می‌گفت سبو:
من چون تو بُدَم، تو نیز چون من باشی
زان کوزه‌یِ می که نیست در وی ضرری
پُر کُن قَدَحی بخور، به من دِه دِگَری
ز آن پیش‌تر ای پسر که دررَهْگُذری،
خاک ِ من و تو کوزه کند کوزه‌گری.
بر کوزه‌گری پریر کردم گُذری
از خاک همی‌نمود هر دَم هُنری
من دیدم اگر ندید هر بی‌بصری
خاک ِ پدرم در کف ِ هر کوزه‌گری
- منسوب به خیام
هان! کوزه‌گرا بپای اگر هُشیاری
تا چند کُنی بر گِل ِ مَردُم خواری
انگشت ِ فریدون و کَف ِ کی‌خسرو
برچرخ نهاده‌ای؛ چه می‌پنداری؟
- منسوب به خیام
در کارگه ِ کوزه‌گری کردم رای
بر پلّه‌یِ چرخ دیدم اُستاد به‌پای
می‌کرد دلیر کوزه را دسته و سر
از کَلّه‌یِ پادشاه و از دست ِ گدای
این کوزه چو من عاشق ِ زاری بوده‌ست
در بند ِ سر ِ زلف ِ نگاری بوده‌ست
این دسته که بر گردن ِ او می‌بینی
دستی ست که بر گردن ِ یاری بوده‌ست
در کارگهِ کوزه‌گری بودم دوش
دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش
هر یک به زبانِ حال با من گفتند:
کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه‌فروش؟