توضیحات
حافظ، صحّت کلمات و اصالتِ غزلها
تحقیق از مسعود فرزاد
در جستجوی حافظ صحیح، کتابهای دوم و سوم از پنج کتاب
از انتشارات دانشگاه پهلوی (کانون جهانی حافظ شناسی) شیراز
جلد نخست: الف تا پایان ز
جلد دوم: س تا پایان ی
تاریخ انتشار: اردیبهشت 1349
کتاب در دو فایل ارائه شده
جلد اول: 726 صفحه
جلد دوم: 812 صفحه
خلاصه مندرجات:
- زمینه‌ی جستجو
- پس از «جامعِ نسخِ حافظ»
- مسائل مصحح
- اصالت غزلها
- توالیِ ضبطِ غزلها
- تدوینِ اشعارِ حافظ
- نسخه‌ی اصلیِ اشعارِ حافظ
- چند کلمه در پایان
در تصحیحِ حافظ
قسمت اول: زمینه‌ی تحقیق
- آغازِ سخن
همان‌طور که سطحِ زمین هرگز از لرزش‌های مختصر خالی نیست، متنِ حافظ نیز هرگز از اختلافاتِ مختصر قضاوتی و ذوقی خالی نخواهد بود. درصدها مورد هر کسی به‌سلیقه‌ی خود لفظی را اختیار خواهد کرد و تعبیری را مصرّاً مرجّح خواهد شمرد. یکی از فلاسفه گفته‌است که ساعت‌های اشخاص از حیثِ نشان دادنِ وقت، تفاوت‌های جزئی با یکدیگر دارند. ولی هر کسی معتقد است که ساعتِ خودِ او است که وقتِ دقیق و درست را نشان می‌دهد. پس بهتر است که در آغازِ بحث قبول کنیم که متنی از اشعارِ حافظ که در همه‌ی دقایق موردِ قبولِ همه‌ی حافظ‌دوستان باشد وجود ندارد و هرگز به وجود نخواهد آمد. در بسیاری از مواردِ اختلاف، حقیقتاً اظهارِ نظرِ قاطع امکان‌پذیر نیست و مرجّح دانستنِ یک صورتِ متن بر سایرِ صورت‌های منسوب بسیار دشوار است. در این میان از دستِ کارگرِ تحقیقی کاری ساخته نیست جز آن که بکوشد تا اشتباهاتِ آشکار و اختلافاتِ فاحش از میان بروَد یا حتی‌المقدور به حد اقلِّ ممکن تقلیل داده‌شود. قضاوتِ نهایی در باره‌ی کارِ او بر عهده‌ی حافظ دوستان و حافظ‌شناسانِ معاصر و آینده خواهد بود.
- تقلیلِ مواردِ اختلاف
ولی بعد از همه‌ی حرف‌ها، از میانِ این ده دوازده هزار مورد که در هر یکی از آن موارد دو قرائتِ مختلف یا بیشتر برای قسمتی از متنِ حافظ ضبط شده‌است شماره‌ی مواردِ عمده‌ئی که پیدا کردنِ راهِ حلِّ روشن و قطعیِ آن مقدور نیست. شاید از هزار کمتر باشد. به عبارتِ دیگر معتقدم که در حدودِ نود درصد از مواردِ کنونی، اختلافِ قرائت با بذلِ همّتِ محقّقانه قابلِ رفع است و می‌توان انتظار داشت، بلکه باید متوقّع بود که پس از تکمیلِ نخستین وهله‌ی کارِ جامع به‌منظورِ تصحیح، حیطه‌ی بحث و اختلاف در باره‌ی کلماتِ حافظ، به حدودِ عشرِ مساحتِ کنونی تقلیل بیابد.
- نحوه‌ی قضاوت و لزومِ گزارش به عامه
چون در هیچ موردی قبلاً معلوم نیست که کدام صورت از صورت‌های مختلفی که برای یک محل از متنِ حافظ در منابع ضبط شده‌است صحیح است، ناچار باید در هر نوبت به نحوی که شایسته‌ی همان مورد باشد با ذکرِ مآخذ و دلایل قضاوت کرد و نتیجه‌ی قضاوت را برای هر گونه جرح و تعدیلِ نهائی در معرضِ افکارِ عمومی قرار داد.
- قضاوتِ منطقی و ذوقِ شخصی
در کتابِ حاضر در هیچ موردی متعداً ذوقِ شخصی را دخالت نداده‌ام. بلکه همواره خواسته‌ام نتیجه‌ی کارِ من مبتنی بر قضاوتِ بی‌غرضانه و منطقی در باره‌ی قرائت‌های مختلفِ مضبوط در منابعِ من باشد. ضمناً ناچار بوده‌ام بعضی کلمات و عبارات و مضامین را به‌عنوانِ «حافظ‌وار» بپذیرم و بعضی دیگر را به‌عنوانِ «ناحافظ‌وار» مردود بشمارم. در این موارد بر درک و استنباطی که بر اثرِ مطالعه‌ی چندین‌ساله‌ی خود در باره‌ی حافظ داشته‌ام تکیه کرده‌ام. اکنون بر خوانندگانِ معاصر و آینده است که ایشان نیز با همان درکی که برای خودشان از «حافظ وار» و «ناحافظ وار» حاصل شده‌باشد یا بشود، این سلسله از قضاوت‌های مرا تایید یا تعدیل یا نقض کنند.
- اهمیتِ تفکیک
یکی از مسائلِ عمده در ضمنِ نگارشِ این کتاب در باره‌ی کلماتِ حافظ عبارت از تفکیکِ مسائلِ متنی از یکدیگر بود تا نگاشتنِ یک یادداشتِ تصحیحیِ مجزّا برای هر یک از آن موارد که خود شاملِ چند قرائتِ مختلف بود امکان‌پذیر گردد. بدونِ این عملِ تفکیک که لازم بود قبل از نگارشِ هر یک از ده دوازده هزار یادداشت تصحیحی انجام بگیرد و موضوعِ هر یادداشت را معیّن کند و قرائت‌های مختلف را که مشمولِ هر یادداشت می‌شود نشان بدهد مسائلِ تحقیقی با یکدیگر مخلوط می‌شد و بحثِ راجع به تصحیحِ نسخه‌بدل‌های مربوط به هر قسمت از متنِ حافظ، مشوّب بلکه غیر ممکن می‌گردید.
- مسائلِ آسان و مسائلِ مشکل
عد‌ه‌ئی از این نسخه‌بدل‌ها غلطِ آشکار بود و تشخیص و تصحیحِ آن‌ها کارِ ساده و اغلب مختصری بود. امّا عدّه‌ی این‌گونه موارد نسبتاً کم است. به هر حال در همه‌ی مواردِ دیگر لازم است که مصحّحِ حافظ زحمتِ مخصوص متحمل شود و سواد و فکر و حوصله‌ی خود را کم یا بیش برای به دست آوردنِ نتیجه به کار بیندازد.
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.