افتادن: در موقعیت یا مسیری قرار گرفتن

گسلیدن: پاره کردن

به قوّت: از لحاظ ِ زور و توانایی

با چیزی بر آمدن: از پس ِ چیزی بر آمدن

مو ، زنجیر تضاد

من که از فرط ضعف و ناتوانی با مویی توانایی مقابله ندارم، ای عجب! که در مقابل کسی قرار گرفته‌ام که می‌تواند زنجیر را پاره کند.

آماج: نشانه، هدف

آرزویم می‌کند: دلم می‌خواهد

وقتی که محبوب قدبلند و سپیداندام کمان را با بازو برمی‌گیرد و باز می‌کند آرزو می‌کنم که من نشانه‌ی تیر او باشم.

نخجیر: شکار، صید

کمند: طنابی بلند با سری حلقه مانند برای گرفتار کردن انسان یا حیوان، دام

کمند ، کمان ، نخجیر تناسب

دست ، پا ، چشم تناسب

رای فک اضافه

 ترکیب ِ اضافی: چشم ِ نخجیر

اگر چشم شکار بر دست و کمان محبوب بیفتد، با پای خودش می‌رود تا در دام او بیفتد.

هیچ کس، آدمی‌زادی از تو شیرین‌سخن‌تر ندیده است

تو از پستان ِ مادر شکّر خورده ای یا شیر؟

(انگاری که به جای شیر، از پستان ِ مادر شکر خورده ای که سخن‌ ات این قدر شیرین است.)

نقد: آنچه در حال داده شود، مقابل نسیه

آفت: آسیب، زیان

بازار ، نقد تناسب

جوانی به بازاری تشبیه شده که مدت زمان رونق آن کوتاه است

روزگار جوانی مدت زمان کوتاهی رونق دارد، ای پسر! در تاخیر (در کامیابی) زیان می‌بینی و از نقد عمرت به موقع استفاده کن.

تقدیر: سرنوشت

دیده: چشم

دیدار: چهره

دیده از دیدار دوختن: کنایه از ننگریستن، از چیزی چشم‌پوشی کردن

دانستن در معنی توانستن

ای کسی که به من می‌گویی که به چهره‌ی زیبارویان نگاه نکن، هر چیزی که بگویی می‌توانم چاره کنم، اما تقدیر را نمی‌توانم تغییر بدهم.

(نظر به زیبارویان در تقدیر من نوشته شده‌است.)

تزویر: ریا

پرده از سر برگرفتن: کنایه از آشکار ساختن

زهد ، کفر تضاد

پیدا ، پنهان تضاد

۱- چندین مدت در ظاهر زهد پیدا بود اما در باطن کافر بودم. پرده از روی آن همه ریا برداشتم و خود واقعی را نمایان ساختم.

۲- مدتهای مدیدی بود که در ردای زهد ِ آشکار، پنهانی کفر می ورزیدند. در ظاهر زهد می ورزیدند ولی در باطن این زهدشان، کفر بود. و ما آن همه تزویر را رسوا کردیم. ایشان عامدانه و مزورانه این کار را می کردند.

خدمت: خدمتگزاری، ارادت

تقصیر: کوتاهی

ای سعدی! اگر از روی خدمتگزاری سرت را در پای محبوب بگذاری، باز هم باید به خاطر کوتاهی و قصور از او عذرخواهی کنی.