اکبر: بزرگتر

اعظم: بزرگوار

سیرت: روش، رفتار

صورت: شکل و قیافه

عالَم: جهان

پروردگار جهان و جهانیان که بزرگ و بزرگوار است، هم صورت زیبا و هم سیرت زیبا آفرید.

نصیب: روزی، قسمت

مرغ: پرنده

ترتیب اجزاء جمله:

– از در بخشندگی و بنده‌نوازی مرغ ِ هوا و ماهی ِ دریا را نصیب [داد].

 – از در بخشندگی و بنده‌نوازی برای مرغ هوا و برای ماهی دریا را نصیب [داد].

(در ادامه‌ی بیت قبل که خداوند مخلوقات را آفرید)

از روی بخشندگی و بنده‌پروری برای همه مخلوقات از پرندگان بر اوج آسمان تا ماهیان در قعر دریا، روزی مقدر کرد.

قسمت: نصیب، بهره

روزی: معیشت، خوراک روزانه

مُنعِم: نعمت دهنده، مالدار

مُنعَم: نعمت داده شده، فقیر

عنقا: سیمرغ

منعم ، درویش تضاد

همه‌ی انسانها چه ثروتمند و چه درویش از قسمت خود بهره می‌برند و همه‌ی موجودات از پشه تا سیمرغ همگی روزی دارند.

علم غیب: دانش و آگاهی بر پنهانی‌ها و آنچه ناپدید از مردم باشد.

مور: مورچه

بن چاه: ته ِ چاه

صَمّا: سخت

حاجت: نیاز

نیاز مورچه‌ای را در ته چاه و زیر صخره‌ی سخت، با علم غیب می داند.

خارا: سنگ خارا

جانور ، نطفه تناسب

چشمه ، خارا تناسب

برگ تر ، چوب خشک تضاد

ترتیب اجزاء جمله:

جانور از نطفه، شکر از نی، برگ تر از چوب خشک و چشمه ز خارا می‌کند.

جانور را از نطفه، شکر را از نیشکر، برگ باطراوت درختان (شکوفایی در بهار) را از چوب خشک (شده در زمستان) و چشمه‌ی آب را از دل سنگ سخت درست می‌کند.

مگس نحل: زنبور

شربت نوش: عسل

از زنبور عسل، عسل را آفرید و از دانه‌ی خرما، درخت تناور نخل را.

مشفق: دلسوز، مهربان

نهان ، پیدا تضاد

(خدایی که) از همه بی‌نیاز است و (با این وجود) نسبت به همه دلسوز و مهربان.

(با اینکه) از چشم عالمیان پنهان است ولی حضورش بر همه‌ پیداست.

سرادقات: خیمه، سراپرده

عظمت: بزرگی

فکرت دانا: اندیشه‌ی انسان عاقل

جلال خداوند بر همه خیمه افکنده است و پرتو ِ نور ِ جلال ِ الهی از بزرگی، فراتر از اندیشه‌‌ی عاقلان است.

حمد: ستایش

ثنا: سپاس، مدح کردن

مدهوش: سرگشته

نه تنها زبان عارف سرگشته به حمد و ثنای خداوند مشغول است، بلکه حتی مویی که بر اندام رُسته است هم در حال حمد و ثنای خداوند است.

نصیب: بهره

امروز: زمان حیات

فردا: روز قیامت

امروز ، فردا تضاد

هرکسی که نعمت امروز را (در زمان حیاتش) سپاس نگوید، بر بهره‌ی (کمی) که در روز قیامت از رحمت خدا می‌برد حیف می‌خورد.

مهیمن: ایمن کننده

مدبر: تدبیر کننده

مقدس: منزه

مبرا: عاری، پاک

خداوندا! مهیمن و مدبر هستی!

از هر عیبی پاک و عاری هستی!

کروبیان: فرشتگان مقرب درگاه الهی

عالم بالا: عالم ملکوت

ما و همه‌ی فرشتگان درگاه الهی نمی‌توانیم حق حمد و سپاس تو را به جای آوریم.

وهم: پندار، گمان

فهم ، وهم جناس

سعدی به اندازه‌ی فهم و درک خودش سخن گفت وگرنه گمان (تصور) ما کی به حد کمال تو می‌رسد؟!