عیش – حافظ

عیش:

عیش در عربی به معنای زیست و زندگی است. در فارسی هم به همین معنی، یعنی مطلق ِ زندگی به کار رفته و هم تحوّل معنی داده و به معنای خوشی و خوشگذارنی و عشرت به کار می رود.

چنانکه سعدی گوید:

بلا یِ خمار است در عیش ِ مُل

سلح‌دار خار است با شاه ِ گل

«سعدی»

یکی را به زندان در اَش دوستان

کجا ماند اَش عیش در بوستان

«سعدی»

این کلمه در حافظ به معنای اصلی‌یِ زندگی هم به کار رفته:

مجوی عیش ِ خوش از دور ِ واژگون ِ سپهر…

در عیش ِ خوش آویز نه در عُمر ِ دراز

نمی‌بینم نشاط ِ عیش در کَس

اما بیشتر به معنای مترادف با عشرت است:

هنگام ِ تنگ‌دستی در عیش کوش و مستی…

در عیش ِ نقد کوش که چون آب‌خور نماند…

عیش بی‌یار مهنّا {مهیّا} نشود یار کجا ست؟

خوش‌تر ز ِ عیش و صحبت ِ باغ و بهار چیست؟

محتسب نیز در این عیش نهانی دانست

شراب و عیش ِ نهان چیست؟ کار ِ بی بنیاد!

دیگران قُرعه‌یِ قسمت همه بر عیش زدند…

باشد که گو یِ عیشی در این میان توان زد

گلبن ِ عیش می‌دَمَد ساقی‌یِ گل‌عذار کو؟

جنّت ِ نقد است اینجا؛ عیش و عشرت تازه کن…

عیش با آدمی‌ئی چند پری‌زاده کنی

مرا در منزل ِ جانان چه امن ِ عیش چون هر دم…

برگرفته از کتاب:

حافظ نامه: شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ/ نوشته: بهاء‌الدین خرمشاهی.- تهران: سروش، ۱۳۶۶

شابک دوره دوجلدی: ISBN 964-455-175-9 چاپ چهاردهم (چاپ هشتم از ویراسته ی دوم) تابستان ۱۳۸۳