صبح‌رو: چهره‌ای مانند صبح روشن

صباحت: خوب‌رویی

جهان‌افروز: فروزاننده‌ی جهان، روشن‌کننده‌ی جهان

شب ، صبح تضاد

صبح ، صباحت جناس

هر شب (تا صبح) در انتظار معشوق هستم که چهره‌ای به روشنی صبح دارد چرا که صبح روشن‌کننده‌ی جهان آن زیبایی معشوق را ندارد.

طالع: بخت و اقبال

مهرافزا: افزاینده‌ی مهر

پیروز: کامیاب، مبارک

مهر:

۱- محبت

۲- خورشید

وه که اگر من چهره‌ی بامحبت/چون خورشید او را دوباره ببینم تا قیامت برای این اقبال مبارک شکر‌گذاری می‌کنم.

ملامت: سرزنش

ناوک: تیر کوچک

دلدوز: آنچه در دل اثر کند و دل را رنجور و آزرده و خونین سازد، درباره‌ی تیر نگاه و مژگان و تیری که در قلب فرو می‌نشیند می‌گویند.

روی ، جان تناسب

زن ، مرد تناسب

کاربرد واژه‌ی زن به عنوان تحقیر

ملامت به سنگی تشبیه شده که به سوی عاشق پرتاب می‌شود

اگر من از سرزنش‌های ملامتگران که چون سنگی به سویم پرتاب می‌شود، روی برتابم، زن هستم.

مردها در مقابل تیر مجروح کننده‌ی قلب جانشان را سپر می‌کنند.

کام‌جو: آنکه در طلب آرزوی خود برآید، جوینده‌ی کام و مراد

ناکام: نامراد

کامجو ، ناکام تضاد

کام: بخشی از دهان، با چشایی تناسب دارد

لف و نشر دارد

فعل چشیدن برای ناکامی

آنکه در طلب آرزویش است، از تجربه‌ی نامرادی چاره‌ای ندارد.

کسی که خواهان نوروز است باید در مقابل (سرمای) زمستان صبور باشد.

خوشه‌چین:

۱- آنکه پس از درو و جمع‌آوری محصول خوشه‌های باقی‌مانده را برای خود جمع می‌کند.

۲- آنکه از هر جا چیزی (مادی یا معنوی) برای خود اندوخته کند.

کرامت:

۱- سخاوت و بخشندگی

۲- کاری خارق‌العاده که توسط اولیاء و صالحان انجام می‌گیرد.

لیلی ، مجنون تناسب

خوشه‌چین ، خرمن‌سوز تضاد

آگاهی به اسرار عاشقی به کرامت تشبیه شده

خوشه چین در مقابل کریمی که می‌بخشد و خرمن خود را می‌سوزاند آمده

کسی که عاقل است را به گدایی تشبیه کرده که این در و آن در می افتد و به گدایی خوشه‌ئی از خرمن ِ این و آن برای خود جمع آورَد. و مجنون (متضاد عاقل) را به کریمی که کرامت دارد و دارای خرمن است اما خرمن سوز است. اهمیتی به آن نمی‌دهد.

عاقلان صرفا دنبال آن کسبی‌اند که از گدایی نصیب شان شده. هرگز حال و کرامت مجنونی که در بند خرمن نیست نمی‌فهمند.

عاقلانی که اندوخته‌های آنان مادی است از درک اسرار عشق غافل هستند.

آگاهی از اسرار عشق مانند کرامتی است که به عاشقان خرمن‌سوخته (که هست و نیستشان را از دست داده‌اند) عطا شده است.

خاصیت: خوی و طبیعت مخصوص کسی یا چیزی

جاه: جایگاه و مقام

عاشقان ِ دین و دنیا باز:

عاشقانی که دین و دنیا را باخته اند

دین ، دنیا تضاد

در ادامه و تصدیق بیت قبل است

عاشقانی که دین و دنیای خود را در عشق از دست داده‌اند ویژگی‌ای دارند که زاهدان آن را ندارند چرا که به دنبال کسب مال و مقام هستند.

دست‌آموز: دست آموخته، رام و مطیع

بنده: غلام

ریسمان: طناب

شخص دیگری را در کمند عشق خود اسیر کن چرا که ما بنده‌ی تو هستیم.

نیازی نیست در پای حیوانی که رام و مطیع شده ریسمان بست.

دی: دیروز

دی ، فردا تضاد

دی ، امروز ، فردا ، فرصت تناسب

ای سعدی! دیروز رفته است و فردا هنوز نیامده، بین دیروز و فردا، امروز را غنیمت بدان.