فراق: دوری، جدایی

چشم برکردن: چشم باز کردن

من هم پیش از این (که عاشق شوم/که در وصال بودم) از خواب خوش چشم باز نمی‌کردم ولی در روزگار جدایی به خواب شب‌خوش گفتم.

(کنایه از اینکه شب‌ها نمی‌توانم بخوابم.)

در پیش: از مقابل

پارسا: پرهیزگار

محراب: محل عبادت، قبله

صنم: بت، زیبارو

ابرو ، محراب تناسب (هر دو هلالی هستند.)

چشم ، ابرو تناسب

آن محبوب زیبارو اگر از مقابل مسجد عبور کند و چشم زاهد بر ابروی هلالی او بیفتد، محراب هلالی شکل عبادتش را باطل می‌کند (و قبله را به سوی ابروی هلالی معشوق می‌گرداند.)

نُشاب: تیر

صید: شکار

وحشی: غیراهلی و گریزان از انسان

صید ، تیر ، نشاب تناسب

من مانند شکار ِ وحشی نیستم که برای نجات جان خویش تلاش کنم و از شکارچی بگریزم و جانم برایم مهم باشد، اگر معشوق من را با تیر بزند من در مقابل تیر می‌ایستم.

مقدار: قدر و منزلت

قیمت: ارزش

هم‌نفس: هم‌صحبت

قدر و منزلت یار هم‌نشین را هیچ‌کس مانند من درک نمی‌کند همان‌طوری که ماهی اگر بر خشکی بیفتد ارزش آب (مایه‌ی حیات و نجاتش) را درک می‌کند.

میان: کمر

پایاب: قسمت کم عمق آب که کف پا به آن برسد.

بی‌پایاب: عمیق

زمانی، که تا کمر در آبی کم عمق بودم، دست و پایی می‌زدم و خودم را می‌رهانیدم حالا دریای عمیق را مانند همان آب کم عمق تصور کردم (ولی اکنون در حال غرق شدن هستم.)

حالی: حالا (قید)

کنار: ساحل

غرقاب:

۱- غرق شده

۲- گرداب

غرقاب ، پایاب تضاد

امروز که در دریای عشق غرق هستم، وقتی به ساحلی افتادم آنگاه درد دل عاشق غرق‌شده را برایت بازگو می‌کنم.

یرغو: لغت مغولی به معنی دادخواهی

قاآن: لقب پادشاهان مغول

اعدا ، احباب تضاد

آن ، این تضاد

اگر می‌خواستم بی‌وفایی کنم دادخواهی به نزد قاآن می‌بردم که آن (پادشاه) کافر است و دشمنان را می‌کشد اما این معشوق سنگدل (با اینکه دین و ایمان دارد) عاشقان خود را می‌کشد.

فریاد داشتن: فریاد برآوردن، بانگ کردن، آواز بلند کردن

رقیب: محافظ

بَوّاب: دربان

سَرا: خانه

نگهبان معشوق از دست مشتاقان و عاشقان او فریاد برمی‌آورد (به ستوه می‌آید) همان‌طوری که سر و صدای نوازندگان و مطربان در خانه برای دربان زحمت ایجاد می‌کند (مشتاقان معشوق هم برای رقیب زحمت دارند.)

وجود دلبر زیبارو در خانه مانند آوازی خوش، جلب توجه می‌کند)

جور: ستم

بصر: چشم، بینایی

بی‌بصر: نابینا

قلاب: قلاب ماهیگیری

سعدی! از آنجایی که از او ستم متحمل می‌شوی دیگر به پیش او مرو.

ای نابینا! من پیش او می‌روم؟

(من در دریای عشق او غرقه‌ام و ) او قلاب را می‌کشد!