خاک بر سر چیزی کردن: آن چیز را زیر خاک مدفون کردن
خاک بر سر: کنایه از خوار و ذلیل شده
دَرده: برای دفع بلا انفاق یا خیرات کردن ( در گویش شیرازی )

ای ساقی! برخیز و ( برای دفع بلا ) جام باده را بیاور تا با باده‌نوشی غم روزگار را خاک بر سر کنیم ( غم زندگانی را از خود دور سازیم. )

اشاره به باده‌نوشی برای غم‌زدایی!

ساغر: پیاله‌ی شراب خوری
بر: تن
دلق: خرقه‌ی پشمینه
ازرق فام: کبود رنگ، نیلگون

پیاله‌ی شراب را به دستم بده تا ( با مستی و راستی ) این لباس کبود رنگ ( ریایی ) را از تن به در کنم.

ننگ: بی‌آبرویی
نام: شهرت و آوازه

در ادامه‌ی بیت قبل:

اگرچه خرقه از تن درآوردن پیش عاقلان بدنامی در پی دارد اما من ننگ و نام خرقه‌پوشی را نمی‌خواهم، نه از رسوایی بیم دارم و نه آوازه‌ی صوفیگری ( ریایی ) را می‌خواهم.

نافرجام: ناتمام، بیهوده

نفس:

1. جان و روح
2. تن، شخص انسان
3. هوا و هوس

غرور: فریب، حیله، زرق
باد غرور: غرور به باد تشبیه شده
خاک بر سر چیزی کردن: آن چیز را زیر خاک مدفون کردن، نابود کردن
خاک بر سر: کنایه از خوار و ذلیل شده

خاک ، باد تناسب

ترتیب اجزاء جمله:
باده بده! چند ازین باد غرور؟
 خاک بر سر نفس نافرجام باد!

باده بده! تا کی [ گرفتار ] فریبکاری [ باشم ]؟
خاک بر سر ِ نفس نافرجام باد!

افسرده: یخ بسته شده، منجمد ( مثل آتش افسرده، شعله‌ی افسرده، چراغ افسرده و… )
خام: بی‌تجربه

دود ، سوختن ، افسردگان ، خام تناسب

آهی که از سینه‌ی نالانم برمی‌آورم، از شدت حرارت، دودی دارد که ( خطاب به صوفی) این افسردگان بی‌تجربه را می‌سوزاند.

خاص: خواص و نزدیکان
عام: عامه‌ی مردم
محرم: رازنگهدار، معتمد
شیدا: عاشق و سرگشته

محرم ، راز تناسب

از بین خواص و عوام ( همه‌ی اطرافیانم ) کسی را که محرم راز دل شیدای من باشد، نمی‌بینم.

خاطر: اندیشه
دلارام: کسی که مایه‌ی آرامش دل است
آرام: آرامش

فکر و خیالم پیش دلارامی است و با اندیشیدن به او حالم خوش است که به یکباره از دلم آرام و قرار را برد!

چمن: باغ، گلستان
سیم اندام: دارای اندام سپید

هرکسی که آن معشوق چون سرو ِ سپید اندام را ببیند دیگر به سروی که در باغ است نمی‌نگرد!

کام: مراد و مقصود

روز ، شب تضاد

حافظ! روز و شب به سختی صبر کن تا شاید روزی به مرادت دست یابی